Drewniane okna potrafią służyć dziesięciolecia, jeśli regularnie je konserwujemy. Renowacja ma sens nie tylko estetycznie: poprawia szczelność, trwałość i komfort użytkowania, a jednocześnie zachowuje charakter domu. Poniżej znajdziesz rzetelny plan krok po kroku.
Ocena stanu
Zacznij od przeglądu: sprawdź dolne ramiaki i strefy przy parapecie (najczęstsze zawilgocenia), stan kitu/listw, „luzy” szyb, działanie okuć i szczelność przylg. Typowy luz między skrzydłem a ościeżnicą to 2–3 mm. Miękkie, włókniste, brązowe drewno oznacza zgniliznę wymagającą naprawy, a czasem wstawki.
Bezpieczeństwo i stare powłoki
Stare farby mogą zawierać ołów. Pracuj w rękawicach i masce, stosuj odkurzanie na bieżąco, nie szlifuj na sucho bez odsysania. Opalarki używaj ostrożnie (umiarkowana temperatura, ciągły ruch, osłona szkła) – przegrzanie grozi pęknięciem szyby i zwęgleniem włókien. Do chemicznego zmiękczania wybieraj żelowe zmywacze dopuszczone do użytku domowego (bez dichlorometanu).
Demontaż i organizacja
Jeśli to możliwe, zdejmij skrzydła z zawiasów. Oznacz ołówkiem położenie i stronę każdego skrzydła (ułatwi montaż). Zdemontuj okucia i listwy przyszybowe. Szyby wyjmij i przechowuj pionowo, pod kątem 5–10°, na miękkich przekładkach i stabilnym podparciu; to bezpieczniejsze niż leżakowanie na płasko.
Usuwanie powłok i przygotowanie drewna
Usuń luźną, spękaną farbę: skrobak, cyklina, szlifierka z odciągiem. Szlifuj stopniowo (np. P80 → P120 → P150), aż powierzchnia będzie gładka i nośna. Zabrudzenia i tłuszcze usuń odtłuszczaczem; po benzynie ekstrakcyjnej zrób finalne przetarcie alkoholem izopropylowym (IPA), by nie zostawić filmu. Przed gruntowaniem drewno powinno mieć wilgotność poniżej 18% (optymalnie 12–15%); wilgotne podłoże osłabi przyczepność i może spuchnąć.
Naprawa zgnilizny i ubytków
Zgniliznę usuń do zdrowego drewna. Odsłonięte miejsca zaimpregnuj środkiem biobójczym i wysusz. Do wzmocnienia włóknistej struktury użyj konsolidantu epoksydowego, ubytki uzupełnij masą/kitami epoksydowymi do drewna; po utwardzeniu obrób mechanicznie. Większe zniszczenia najlepiej naprawić wstawką z dopasowanego gatunku, klejoną żywicą epoksydową lub wodoodpornym klejem stolarskim.
Osadzanie szyb i kity
Przed osadzeniem szkła zagruntuj wręby (np. cienką warstwą oleju lnianego lub primerem zalecanym do systemu farb), aby drewno nie „wyciągało” oleju z kitu. Szyby mocuj punktami szklarskimi co 10–15 cm. Uszczelniaj kitem lnianym lub nowoczesnym kitem do malowania, formując fazę odprowadzającą wodę. Zanim pomalujesz kit lniany, odczekaj aż utworzy skórkę i przestanie być plastyczny – w praktyce często 1–3 tygodnie, zależnie od warunków.
Przy listwach przyszybowych stosuj silikon neutralny wyłącznie między szkłem a listwą; pamiętaj, że farba nie trzyma się silikonu – nie maluj go. W strefach, które będą malowane, używaj mas akrylowych lub hybryd zgodnych z systemem malarskim.
Uszczelnienia i poprawa energooszczędności
Nowe uszczelki szczotkowe lub gumowe w przylgach wyraźnie poprawiają szczelność. Uzupełnij elastyczną masą drobne nieszczelności na połączeniach. Koniecznie utrzymaj drożność otworów odwadniających w dolnych częściach skrzydeł. Jeśli po renowacji okno będzie bardzo szczelne, zapewnij mikrowentylację (np. przez okucia lub nawiewniki), aby nie uwięzić wilgoci w drewnie. Dodatkowy zysk cieplny i akustyczny da wewnętrzna rama/okno sztormowe – popularne w konserwacji zabytków.
Gruntowanie i wilgotność
Użyj primera zalecanego przez producenta systemu nawierzchniowego (olejno-alkidowy lub akrylowy do drewna zewnętrznego). W miejscach napraw epoksydowych zastosuj primer kompatybilny z żywicą. Pracuj w warunkach 10–25°C, bez deszczu i bez pełnego słońca. Czas międzywarstwowy trzymaj zgodnie z kartą techniczną.
Malowanie – systemy „oddychające”
Na zewnątrz najlepiej sprawdzają się mikroporowate systemy do drewna: chronią przed wodą, a jednocześnie pozwalają wilgoci wychodzić na zewnątrz. Do wyboru:
- Emalie akrylowe do stolarki – elastyczne, szybko schną.
- Systemy alkidowe wysokiej jakości – klasyczny wygląd i twardsza powłoka; wymagają sprawnych warunków schnięcia.
- Farby/oleje na bazie oleju lnianego – tradycyjne, łatwe w późniejszych naprawach, wymagają cierpliwości.
Nakładaj 2–3 cienkie warstwy. Na styku kitu i szkła wyciągnij farbę 1–2 mm na szybę, aby uszczelnić krawędź (nadmiar po wyschnięciu zeskrob żyletką). Pomaluj także krawędzie skrzydeł – to ogranicza pęcznienie.
Okucia, regulacja i montaż
Oczyść i nasmaruj zawiasy, wyreguluj docisk okuć. W oknach skrzynkowych sprawdź sznury ciężarków – wymień zużyte i dopasuj obciążenie, by skrzydło podnosiło się lekko i zostawało w pozycji. Po pełnym utwardzeniu powłok zamontuj skrzydła i skontroluj pracę: bez ocierania i z równym domykaniem na obwodzie.
Konserwacja po renowacji
Raz do roku umyj ramy łagodnym środkiem, po zimie usuń zasolenie z zewnątrz. Mikropęknięcia i rysy naprawiaj od razu: zmatowić, odtłuścić, punktowy primer i farba. Regularna drobna pielęgnacja wydłuży cykl dużych renowacji.
Kiedy wezwać specjalistę
Głębokie zgnilizny sięgające połączeń czopowych, większe wstawki, pęknięcia szyb zespolonych, prace na wysokości czy obiekty zabytkowe (gdzie frezowanie pod uszczelki może wymagać zgody konserwatora) – to zadania dla stolarza/konserwatora.
Podsumowanie
Renowacja starych okien drewnianych to sekwencja: bezpieczne usunięcie powłok, osuszenie i wzmocnienie drewna, naprawy, prawidłowe osadzenie szyb i uszczelnień, a na końcu malowanie mikroporowatym systemem. Kluczem są dobre warunki pracy, cienkie równe warstwy i dbałość o detale (wręby, krawędzie, odwadnianie). Tak odnowione okna odwdzięczą się szczelnością, trwałością i pięknym wyglądem na lata – bez konieczności kosztownej wymiany.