Przegrzewanie wierteł to najczęstszy powód ich szybkiego stępienia, przebarwień i pęknięć. Dzieje się tak, gdy zamiast ciąć – trą o materiał. Źródła problemu są proste: zbyt duże obroty względem średnicy i materiału, zbyt mały posuw (wiertło ślizga się po powierzchni), słaba ewakuacja wiórów i brak chłodzenia. Poniżej znajdziesz rzetelny, praktyczny przewodnik, który realnie wydłuży życie wierteł i poprawi jakość otworów.
Dobór wiertła i geometrii
- Materiał wiertła: do ogólnej stali używaj HSS; do stali nierdzewnej i twardszych stopów – HSS kobaltowych (M35/M42) lub węglika; do muru – wiertła z płytką węglikową; do drewna – tzw. brad point (z ostrzem centrującym); do szkła i płytek – wiertła diamentowe lub do szkła/ceramiki.
- Kąt wierzchołkowy: 118° dobrze sprawdza się w większości stali konstrukcyjnych i aluminium; 135° (często „split point”) lepiej przebija nierdzewkę, zmniejsza poślizg i tarcie na starcie.
- Powłoki: TiN, TiAlN i podobne zmniejszają tarcie i pomagają w odprowadzaniu ciepła, szczególnie przy wierceniu metali.
Obroty i posuw – zasady, które działają
Podstawą doboru obrotów jest prędkość skrawania VcV_cVc. W praktyce wystarczy prosty wzór:
n ≈ (1000 · Vc) / (π · D), gdzie n to obr./min, Vc w m/min, D średnica wiertła w mm.
Typowe wartości Vc dla wierteł HSS:
- Stal konstrukcyjna: ok. 20–30 m/min.
- Stal nierdzewna: ok. 9–12 m/min (dla HSS-Co w dobrych warunkach bywa nieco wyżej, ale startuj konserwatywnie).
- Aluminium: ok. 60–100 m/min.
- Mosiądz/miedź: ok. 40–80 m/min.
Im większa średnica wiertła, tym niższe obroty – to bezpośrednio wynika ze wzoru. Z kolei posuw powinien być zdecydowany, nie „mizerny”: zbyt mały posuw powoduje polerowanie i grzanie. Dla ręcznej wiertarki myśl o docisku tak, by wióry faktycznie powstawały (nie sam pył), a brzmienie pracy było równe. W wiertarkach stołowych orientacyjny posuw dla wierteł 3–10 mm to zwykle rząd 0,05–0,2 mm/obr – ale zawsze obserwuj wióry i temperaturę.
Chłodzenie i smarowanie
- Stale i stopy: używaj oleju do wiercenia, emulsji lub mgły olejowej. Kropla na start, dołożenie w trakcie i regularne „odetkanie” rowków wiórowych wyraźnie obniżają temperaturę.
- Aluminium: lekki olej/nafta lub dedykowany płyn ograniczają przyklejanie się materiału do ostrza (BUE).
- Żeliwo: często obrabia się na sucho – grafit w strukturze działa „smarująco”, a chłodziwo tworzy niepożądany szlam.
- Płytki/szkło: konieczne chłodzenie wodą, małe obroty i stabilny, lekki docisk; bez udaru.
- Mur/beton: wiercenie udarowe zwykle „na sucho”, ale rób przerwy na usunięcie pyłu i schłodzenie. Woda może ograniczyć zapylenie, lecz zachowaj pełną ostrożność przy narzędziach zasilanych z sieci.
Techniki ograniczające temperaturę
- Wiercenie przerywane (peck drilling): co kilka średnic wycofaj wiertło, by wyrzucić wióry i wprowadzić chłodziwo/powietrze.
- Otwór pilotujący: przy większych średnicach najpierw nawierć 3–6 mm, potem rozwierć docelowym – mniej tarcia na starcie i lepsza prostość.
- Wiertła stopniowe do cienkich blach: mniejszy grat, łagodniejsze cięcie, mniej ciepła i czystsza krawędź.
- Stabilizacja: unieruchom detal, skróć wysięg wiertła, używaj prowadnic lub wiertarki stołowej. Mniejsze bicie = mniej tarcia i ciepła.
- Właściwy docisk: zbyt mały powoduje ślizganie i grzanie; zbyt duży grozi złamaniem wiertła lub zatarciem. Szukaj „miękkiego” wejścia i równych wiórów.
Specyfika wybranych materiałów
- Stal konstrukcyjna: średnie obroty, zdecydowany posuw, olej do cięcia. Kolor wiórów jasno-słomkowy bywa normalny; głęboki niebieski oznacza zbyt wysoką temperaturę.
- Stal nierdzewna: ma tendencję do umacniania przez zgniot – niższe obroty, ostry HSS-Co 135° (split point), stały posuw bez „mielenia” w miejscu i chłodzenie.
- Aluminium: obroty wyższe, ale kluczowe jest smarowanie i regularne czyszczenie rowków wiórowych, by zapobiec przyklejaniu materiału do krawędzi.
- Drewno: wiertła do drewna (brad point), obroty wysokie, ale rób przerwy przy twardszych gatunkach. Nadpalone krawędzie oznaczają tępe ostrze albo zbyt mały posuw.
- Płytki i szkło: wiertła diamentowe lub do szkła, bardzo niskie obroty, ciągłe chłodzenie wodą, bez udaru.
- Mur i beton: wiertarka udarowa/SDS, umiarkowany docisk – pozwól pracować udarowi. Rób krótkie pauzy na odprowadzenie pyłu i schłodzenie.
Ostrzenie i konserwacja
- Regularne ostrzenie: nawet najlepsze chłodzenie nie pomoże tępej krawędzi. Zaokrąglony grzbiet ostrza, tępe „czoło” czy przebarwienia to sygnał do ostrzenia lub wymiany.
- Czyste rowki wiórowe: zapchane kanały wiórowe dramatycznie zwiększają temperaturę.
- Kontrola bicia: wadliwy uchwyt, krzywo zamocowane wiertło lub bicie wrzeciona podnoszą tarcie i temperaturę.
- Chłodzenie po przerwaniu pracy: gorącego HSS nie wrzucaj gwałtownie do wody – lepiej ostudź w powietrzu. Szok termiczny sprzyja mikropęknięciom.
Sygnały alarmowe
- Zmiana koloru wiertła (słomkowy → brązowy → niebieski).
- Dym lub zapach spalenizny.
- Pisk/skrzypienie i brak wiórów (pojawia się pył).
- Szybka utrata ostrości po kilku otworach.
Gdy to zauważysz: zatrzymaj wiercenie, oczyść rowki wiórowe, ostudź wiertło, obniż obroty, zwiększ posuw do wartości „tnącej”, dołóż chłodziwo i rozważ wiercenie przerywane.
Bezpieczeństwo
Okulary ochronne i rękawice odporne na przecięcia to podstawa. Przy chłodzeniu płynami chroń skórę i pamiętaj o ryzyku porażenia prądem przy narzędziach przewodowych. Pył z muru/betonu ograniczaj przerwami i odciągiem; stosuj maskę przeciwpyłową.
Podsumowanie
Unikniesz przegrzewania wierteł, jeśli połączysz właściwy dobór narzędzia, odpowiednie obroty i posuw, skuteczne chłodzenie i poprawną technikę. W praktyce: dobierz wiertło do materiału (dla nierdzewki – HSS-Co 135°), policz lub oszacuj obroty z VcV_cVc, prowadź wiercenie zdecydowanym posuwem, czyść rowki wiórowe, stosuj chłodziwo tam, gdzie trzeba, a w trudnych materiałach pracuj przerywanie. Obserwuj wióry i dźwięk – to Twoje najlepsze czujniki. Dzięki temu wiertła posłużą dłużej, a otwory będą czystsze, dokładniejsze i powtarzalne.