Wartość opałowa paliw stałych: ile ekogroszku, pelletu czy drewna potrzeba, żeby ogrzać dom 100 m²?

Ogrzewanie domu to nie tylko cena za tonę opału. Kluczowe są dwie rzeczy: ile energii cieplnej zawiera kilogram danego paliwa (tzw. wartość opałowa) oraz jak sprawnie kocioł potrafi tę energię zamienić w ciepło w pomieszczeniach. Poniżej porównujemy popularne paliwa stałe: węgiel, ekogroszek, miał węglowy, pellet drzewny, drewno opałowe, zrębki drzewne, trociny, brykiet drzewny, torf i brykiet torfowy. Liczymy orientacyjnie, ile paliwa potrzeba do ogrzania standardowo ocieplonego domu jednorodzinnego o powierzchni 100 m².

Uwaga na start: wszystkie wartości są orientacyjne. Różnice w zużyciu mogą być bardzo duże w zależności od konkretnego przypadku – jakości opału, wilgotności paliwa, ustawień instalacji, sprawności kotła oraz izolacji domu.

Co oznacza wartość opałowa i sprawność kotła

Wartość opałowa (MJ/kg lub kWh/kg) mówi, ile energii cieplnej jest w danym paliwie. Im wyższa wartość opałowa, tym „mocniej” paliwo grzeje: potrzebujesz mniej kilogramów, żeby uzyskać tę samą ilość ciepła.

Przykładowo (wartości typowe, dla paliwa dobrej jakości i odpowiednio suchego):

• Węgiel kamienny dobrej jakości: ok. 24–28 MJ/kg, czyli mniej więcej 6,7–7,8 kWh/kg.
• Ekogroszek (sortowany węgiel do podajników): podobnie, zwykle ok. 6,7–7,5 kWh/kg.
• Miał węglowy: zwykle mniej energii w kilogramie, około 5,5–6,5 kWh/kg.
• Pellet drzewny: około 16–18 MJ/kg, czyli ok. 4,4–5,0 kWh/kg.
• Brykiet drzewny (prasowane, suche trociny): około 5,0–5,3 kWh/kg.
• Drewno opałowe sezonowane (twarde liściaste, wilgotność ~15–20%): ok. 14–16 MJ/kg, czyli ok. 3,9–4,4 kWh/kg.
• Zrębki drzewne mokre: potrafią spaść nawet do ok. 2,5–3,0 kWh/kg.
• Trociny suche: około 4,0 kWh/kg.
• Torf surowy (podsuszony, niesprasowany): około 3,0 kWh/kg.
• Brykiet torfowy (sprasowany, dosuszony torf): około 4,5 kWh/kg.

Drugi element układanki to sprawność kotła/pieca, czyli jaki procent tej energii trafi realnie do domu:

• Nowoczesny kocioł z podajnikiem na ekogroszek lub pellet potrafi mieć sprawność rzędu 85–90%.
• Kocioł zasypowy albo kominek na drewno to zwykle około 70–80%.
• Instalacje do biomasy sypkiej (zrębki/trociny) potrafią mieć ok. 80–85% przy dobrze ustawionym palniku.
• Proste paleniska na paliwa niskiej jakości (np. wilgotny torf) mogą pracować znacznie gorzej, nawet około 60–70%.

To oznacza, że dwa domy mogą zużywać zupełnie różne ilości paliwa, mimo że „mają taki sam metraż”, bo:

1. Paliwa mają różną energię na kilogram.
2. Piece mają różną sprawność.
3. Domy mają różną izolację cieplną i szczelność.

Założenia porównania: dom 100 m²

Żeby porównać paliwa w uczciwy sposób, przyjmujemy jedną, stałą sytuację:

• Dom jednorodzinny o powierzchni ogrzewanej 100 m².
• Ściany i dach ocieplone w standardzie „typowo docieplony dom”, ale nie standard pasywny.
• Bez ogromnych mostków cieplnych i bez skrajnych nieszczelności.
• Zapotrzebowanie cieplne całego domu na sezon grzewczy: około 7000 kWh ciepła użytkowego (czyli energii, która faktycznie trafia do pomieszczeń jako ogrzewanie).

Ta liczba ~7000 kWh rocznie odpowiada zapotrzebowaniu na poziomie ok. 70 kWh na każdy metr kwadratowy ogrzewanej powierzchni. To jest charakterystyczne dla domu ocieplonego sensownie, ale nie ultraoszczędnego. Dom starszy, słabiej docieplony może potrzebować nawet 9000–12000 kWh na sezon, czyli paliwa będzie tam odpowiednio więcej.

Wniosek: te wyliczenia to przykład „modelowy”. U Ciebie wynik może być inny.

Ile opału potrzeba w sezonie grzewczym

Poniżej przeliczamy orientacyjnie, ile kilogramów danego paliwa trzeba spalić, żeby uzyskać około 7000 kWh ciepła użytkowego dla domu 100 m². W obliczeniach uwzględniamy zarówno typową wartość opałową paliwa, jak i typową sprawność kotła dla tego paliwa.

Węgiel kamienny (orzech/kostka)

• Energia chemiczna paliwa: ok. 6,9 kWh/kg.
• Sprawność kotła zasypowego nowej generacji lub dolnego spalania: przyjmijmy ~85%.
• Efektywne ciepło dostarczone do domu z 1 kg: ok. 5,9 kWh.
• Potrzebna ilość na sezon: około 1,2 tony (ok. 1200 kg).
  Uwaga: przy gorszej jakości węgla (popiół, wilgoć) zużycie rośnie.

Ekogroszek

• Podobna wartość opałowa jak dobry węgiel: ok. 6,9 kWh/kg.
• Kocioł z podajnikiem retortowym zwykle pracuje dość stabilnie, zakładamy ~88% sprawności.
• Efektywne ciepło z 1 kg: ok. 6,1 kWh.
• Potrzebna ilość na sezon: około 1,15 tony (ok. 1150 kg).
  To często wychodzi trochę mniej niż zwykłego węgla, głównie dzięki stabilnej pracy kotła podajnikowego.

Miał węglowy

• Miał ma zazwyczaj niższą wartość opałową, np. ok. 6,1 kWh/kg brutto, bo jest więcej frakcji popiołu i wilgoci.
• Typowa sprawność spalania w kotłach przystosowanych do miału: załóżmy ~80%.
• Efektywne ciepło z 1 kg: ok. 4,9 kWh.
• Potrzebna ilość na sezon: około 1,4 tony (ok. 1400+ kg).
  Paliwo często tańsze na kilogram, ale spalasz go zauważalnie więcej.

Brykiet węglowy (prasowany pył węglowy)

• Zwykle energia podobna do dobrego węgla, ok. 7,0 kWh/kg.
• Sprawność spalania załóżmy ~85%.
• Efektywne ciepło z 1 kg: ok. 6,0 kWh.
• Potrzebna ilość: około 1,18 tony (ok. 1180 kg).
  Bardzo podobnie do ekogroszku/węgla.

Pellet drzewny

• Wartość opałowa pelletu to zwykle ok. 4,7–5,0 kWh/kg przy niskiej wilgotności.
• Kotły pelletowe mają wysoką powtarzalność spalania, przyjmijmy ~88% sprawności.
• Efektywne ciepło z 1 kg: ok. 4,2 kWh.
• Potrzebna ilość: około 1,7 tony (ok. 1680–1700 kg).
  To więcej kilogramów niż węgla, ale pellet jest bardzo wygodny (automatyka podawania, mało popiołu).

Brykiet drzewny (prasowane, suche trociny)

• Brykiet drzewny jest bardzo suchy i zagęszczony, zwykle ok. 5,1 kWh/kg.
• Realna sprawność pieca/kominka na drewno/brykiet: ok. 80%.
• Efektywne ciepło z 1 kg: ok. 4,1 kWh.
• Potrzebna ilość: około 1,7 tony (ok. 1700 kg).
  Czyli podobnie jak pellet pod względem masy zużycia na sezon.

Drewno opałowe (sezonowane twarde liściaste)

• Drewno dobrze wysuszone (wilgotność ~15–20%) daje ok. 4,2 kWh/kg.
• Sprawność typowego kotła na drewno lub kominka z płaszczem wodnym przyjmijmy ~75%.
• Efektywne ciepło z 1 kg: ok. 3,15 kWh.
• Potrzebna ilość: około 2,2 tony (ok. 2200 kg) drewna w sezonie.
  Jeżeli drewno jest wilgotne, ilość może skoczyć o kilkadziesiąt procent. To jest jeden z największych błędów użytkowników.

Trociny (suche trociny z tartaku)

• Energetycznie zbliżone do suchego drewna, około 4,0 kWh/kg.
• Przyjmując sprawność kotła przystosowanego do paliw sypkich rzędu ~80%, mamy ok. 3,2 kWh/kg ciepła użytecznego.
• Potrzebna ilość: około 2,2 tony (ok. 2200 kg).
  Problemem jest raczej logistyka (sypkie, lekkie, duża objętość) niż sama ilość w kilogramach.

Zrębki drzewne (wilgotne)

• Wilgotne zrębki mogą mieć tylko ok. 2,8 kWh/kg przez wysoką wilgotność.
• Zakładając kocioł do biomasy z automatycznym podawaniem na poziomie ~85% sprawności, dostajemy ok. 2,4 kWh/kg do domu.
• Potrzebna ilość: około 2,9 tony (prawie 3000 kg) na sezon.
  Zrębki są paliwem objętościowym: lekkie na kilogram, ale zajmują masę miejsca i trzeba ich po prostu dużo.

Torf (niebrykietowany, tylko podsuszony)

• Torf surowy ma zwykle niską wartość opałową, ok. 3,0 kWh/kg, zwłaszcza gdy nie jest mocno dosuszony.
• Proste paleniska na torf pracują mniej wydajnie, przyjmijmy ~60% sprawności.
• Efektywne ciepło z 1 kg: ok. 1,8 kWh.
• Potrzebna ilość: około 3,9 tony (prawie 3900 kg).
  To paliwo historycznie popularne tam, gdzie nie było dostępu do węgla, ale w kilogramie jest słabe energetycznie.

Brykiet torfowy

• Brykietowany, dosuszony torf potrafi mieć ok. 4,5 kWh/kg.
• Sprawność paleniska na takie paliwo można szacować na ~70%.
• Efektywne ciepło z 1 kg: ok. 3,15 kWh.
• Potrzebna ilość: około 2,2 tony (ok. 2200 kg) w sezonie.
  Energetycznie wychodzi więc podobnie do drewna sezonowanego.

Podsumowując liczbowo:

• Paliwa węglowe (węgiel, ekogroszek, brykiet węglowy): ok. 1,1–1,2 tony na sezon.
• Pellet drzewny i brykiet drzewny: ok. 1,7 tony.
• Drewno sezonowane, trociny, brykiet torfowy: ok. 2,2 tony.
• Zrębki wilgotne: prawie 3 tony.
• Surowy torf: blisko 4 tony.

To pokazuje różnicę masową nawet ponad trzykrotną między paliwem „mocnym” (ekogroszek) a paliwem „słabym” (torf surowy).

Jeszcze raz: to są wartości przykładowe. W praktyce mogą wyjść inne, jeśli Twój dom ma większe straty ciepła, Twoje paliwo jest bardziej mokre albo Twój kocioł ma inną sprawność.

Praktyczne różnice między paliwami

Automatyka i wygoda
Ekogroszek i pellet można spalać w kotłach z podajnikiem, które same dawkują paliwo i utrzymują zadaną temperaturę. Drewno wymaga ręcznego dokładania co kilka godzin. Zrębki czy trociny najczęściej stosuje się w kotłach z przemysłowym podajnikiem ślimakowym, więc to nie jest klasyczny „piec w piwnicy u Kowalskiego”, tylko raczej rozwiązanie dla kogoś, kto ma do tego przygotowaną instalację.

Czystość i popiół
Pellet dobrej jakości daje mało popiołu i ma równą jakość. Węgiel daje więcej popiołu i sadzy. Mokre zrębki potrafią „brudzić” i komin, i wymiennik, jeśli kocioł nie jest pod nie zoptymalizowany.

Miejsce składowania
Około 1,1–1,2 tony ekogroszku zajmuje dużo mniej miejsca niż np. prawie 3 tony zrębków albo 4 tony niesprasowanego torfu. Jeśli nie masz dużej kotłowni czy wiaty, to logistyka składowania jest realnym argumentem przy wyborze paliwa.

Wilgotność paliwa
To punkt krytyczny. Mokre drewno czy świeże zrębki mają dużo wody. Spora część energii, którą wydziela spalanie, idzie najpierw na odparowanie tej wody, zamiast ogrzać dom. Dlatego:

• drewno powinno być sezonowane (suszone),
• pellet/brykiet drzewny działa tak dobrze, bo są suche fabrycznie,
• zrębki z lasu „prosto z rębaka” są tanie lub darmowe, ale słabsze energetycznie.

Ograniczenia prawne i lokalne uchwały antysmogowe
Nie wszędzie wolno spalać wszystko. W wielu regionach obowiązują zakazy spalania paliw najgorszej jakości (np. mułów, wilgotnego miału, bardzo mokrego drewna). Trzeba sprawdzić lokalne przepisy przed wyborem kotła i paliwa. To też wpływa na to, co realnie możesz stosować w swoim domu.

Podsumowanie

Jeżeli patrzymy tylko na energię w kilogramie, zdecydowanie wygrywają paliwa węglowe (ekogroszek, dobry węgiel kamienny, brykiet węglowy). Dla przykładowego domu 100 m², który w sezonie grzewczym potrzebuje około 7000 kWh ciepła użytkowego, mówimy o wielkości rzędu około 1,1–1,2 tony opału na cały sezon.

Pellet i brykiet drzewny wypadają na poziomie około 1,7 tony. To więcej kilogramów niż węgla, ale te paliwa są wygodne w użytkowaniu, mają wysoką powtarzalność jakości, spalają się czyściej i zwykle łatwiej mieszczą się w aktualnych normach emisyjnych.

Drewno sezonowane, trociny i brykiet torfowy to okolice 2,2 tony rocznie. To paliwa „objętościowe”: wymagają miejsca na składowanie i częstszej obsługi, ale bywają tanie albo dostępne lokalnie.

Zrębki mokre to prawie 3 tony dla tego samego domu, a niebrykietowany torf to nawet ok. 4 tony. Te paliwa mają sens głównie tam, gdzie są łatwo dostępne praktycznie za darmo lub z własnej produkcji.

Najważniejsze jednak jest to, że wszystkie powyższe wielkości są modelem porównawczym, a nie gwarancją. Rzeczywiste zużycie opału może być znacząco wyższe lub niższe w zależności od Twojej instalacji, sprawności konkretnego kotła, jakości paliwa (zwłaszcza wilgotności) oraz stanu ocieplenia budynku.